ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਮੁਬਾਰਕ

ਮੈਨੂੰ 'ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ' ਤੋਂ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ। .... ਤੇ ਵੰਡ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮੋਈ ਬੈਠਾ ਹੈ ! ਵੰਡ ਚਾਹੇ ਕਾਸੇ ਦੀ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਦਰਦ ਜੁੜਿਆ ਹੀ ਹੁੰਦੈ ! ਦਾਦੀ ਜਦੋਂ ਵੰਡ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਨੀਂਦ ਟਲ ਜਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਔਖਾ ਲੱਗਦਾ ਇਹ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨਾ ਕਿ ਜਿਉਂਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਵੱਢਣਾ ਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ! ਘੁੱਗੀਆਂ ਵਰਗੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਭੋਲੇ ਭਾਲੇ ਨਿਆਣੇ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ 'ਮਜ਼ਹਬ' ਸ਼ਬਦ ਤੱਕ ਦਾ ਵੀ ਇਲਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਟੋਟੇ ਟੋਟੇ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜ਼ਾਲਿਮਾਂ ਨੇ ! 
ਦਾਦੀ ਦੱਸਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਜੁਲਾਹਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਆਣੇ ਦੇ ਏਨੇ ਟੋਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸੀ ਕਿ ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਦਰੀ ਵਿਛਾ ਕੇ ਉਸਤੇ ਸੁਆਹ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਟੋਟੇ ਉਸਤੇ ਖਿਲਾਰੇ ਸਨ ! ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਪੁੱਛਦੀ ਕਿ ਖ਼ੂਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਗਦਾ ਸੀ, ਸੁਆਹ ਇਸ ਲਈ ਖਿਲਾਰੀ ਸੀ? ਦਾਦੀ ਕਹਿੰਦੀ,"ਹੁਣ ਸੌਂ ਜਾ! ਬੱਸ ਏਨੀ ਹੀ ਗੱਲ ਸੀ।" ਤੇ ਨੀਂਦ ਫੇਰ ਟਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ !
ਭਲਾ ਉਹ ਟੋਟੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਿਵੇਂ ਸੌਂ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ! ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਰਹਿੰਦੀ !
ਦੇਸ਼ , ਸੂਬੇ , ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਵੰਡ ਮੁਬਾਰਕ ! ਵਹਿਸ਼ੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਯਾਦ ਮੁਬਾਰਕ !
ਫ਼ੇਰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਮੁਬਾਰਕ ! 


"आज़ादी दिवस मुबारक "

मुझे आज़ादी दिवस से याद आती है देश का बटवारा ।।। बटवारा शब्द ही अपने आप में एक दुखांत को समोए हुए बैठा है ! बटवारा चाहे कैसा भी हो, इस के साथ दर्द जुड़ा ही होता है ! दादी जब बटवारे के क़िस्से सुनाया करती था तो अक्सर नींद उड़ जाया करती थी । मुश्किल लगता है ये हज़म करना कि ज़िंदा इंसान के टुकड़े करना कैसे मुम्किन है ! फ़ाख़्ताओं जैसे नन्हे मुन्ने, भोले भाले बच्चे जिन को मज़हब या धर्म लफ़्ज़ तक का भी इलम ना हो, उन को कैसे टुकड़े टुकड़े किया होगा ज़ालिमों ने ! दादी बताती होती थी कि कैसे जुलाहों के एक बच्चे के इतने टुकड़े कर दिए गए कि खाट पर दरी बिछा कर उस पर राख फैला कर बच्चे के टुकड़े बिखेरे गए थे ! मैं अक्सर पूछती कि ख़ून ज़्यादा बहता था, राख इस लिए फैलाई गई थी ? दादी कहती,"अब सो जा ! बस इतनी ही बात थी।" और नींद फिर उड़ जाती थी ! भला वो टुकड़े करने वाला कैसे सो सका होगा ! मैं सोचती रहती ! देश, राज्य , संस्कृति और भाई चारे के बटवारे की बधाई ! वहशी हत्याकांड की याद की बधाई ! फिर भी आज़ादी दिवस की बधाई !!!

وحشی قتل عام دی یاد دا دن

جیسی سنگھا

 مینوں ‘آزادی دیہاڑ ‘ توں یاد آؤندی ہے دیش دی ونڈ۔ …. تے ونڈ لفظ ہی اپنے آپ وچّ اک دکھانت نوں سموئی بیٹھا ہے ! ونڈ چاہے کاسے دی وی ہووے، درد جڑیا ہی ہندااے ! دادی جدوں ونڈ دے قصے سنایا کردی سی تاں اکثر نیند ٹل جایا کردی سی۔ اوکھا لگدا ایہہ ہضم کرنا کہ جیوندے بندے نوں وڈھنا ممکن ہے ! گھگیاں ورگے نکے نکے بھولے بھالے نیانے جناں نوں ‘مذہب’ لفظ تکّ دا وی علم نہ ہووے، اوہناں نوں کویں ٹوٹے ٹوٹے کیتا ہووےگا ظالماں نے !

دادی دسدی ہندی سی کہ کویں جلاہیاں دے اک نیانے دے اینے ٹوٹے کر دتے سی کہ منجے ‘تے دری وچھا کے اس تے سواہ کھلار کے بچے دے ٹوٹے اس تے کھلارے سن ! میں اکثر پچھدی کہ خون زیادہ وگدا سی، سواہ اس لئی کھلاری سی؟ دادی کہندی،”ہن سوں جا! بسّ اینی ہی گلّ سی۔” تے نیند پھیر ٹل جاندی سی !

بھلا اوہ ٹوٹے کرن والا کویں سوں سکیا ہووےگا ! میں سوچدی رہندی !

دیش ، صوبے ، سبھیاچار تے بھائیچارے دی ونڈ مبارک ! وحشی قتل عام دی یاد مبارک !

پھیر وی آزادی دیہاڑ مبارک

وحشی قتل عام کی یاد کا دن

جیسی سنگھا

مجھے’ یوم آزادی یاد دلاتا ہے ملک کی تقسیم ۔۔ اور تقسیم   لفظ ہی اپنے آپ میں ایک المیہ اور درد کو سمائے ہوئےہے ! بانٹ چاہے کسی کی بھی ہو، اس کے ساتھ درد نتھی ہوتا ہے ! دادی جب تقسیم کے قصے سنایا کرتی تھا تو اکثر نیند اْڑ جایا کرتی تھی ۔ بہت مشکل لگتا ہے یہ ہضم کرنا که جیتے جاگتے انسان  کے ٹکڑے کرنا   کیسے ممکن ہے ! فاختاؤں جیسے ننھے منے بھولے بھالے بچے جن کو مذہب لفظ تک کا بھی علم نہ ہو، ان کو کیسے ٹکڑے ٹکڑے کیا ہوگا ظالموں نے ! دادی بتاتی ہوتی تھی که کیسے جلاہوں کے ایک بچے کے اتنے ٹکڑے کر دیئے گئے که چارپائی   پر دری بچھا کر اس پر راکھ پھیلا کر بچے کے ٹکڑے بکھیرے گئے تھے ! میں اکثر پوچھتی که خون زیادہ بہتا تھا، راکھ اس لئے پھیلائی گئی تھی ؟ دادی کہتی،”اب سو جا ! بس اتنی ہی بات تھی۔” اور نیند پھر اْڑ جاتی تھی ! بھلا وہ ٹکڑے کرنے والا کیسے سو سکا ہوگا ! میں سوچتی رہتی ! دیش، صوبے، ثقافت اور بھائی چارے کی تقسیم   مبارک ! وحشی قتل عام کی یاد مبارک ! پھر بھی یوم آزادی مبارک